JACOBS NEWS

▲ Lees Jacobs News door op de cover te klikken

► Niet goed leesbaar? Lees hier de PDF!

▼ Lees hieronder de artikels uit Jacobs News


JACOBS NEWS
26 SEPTEMBER 2021

Alles over Blake en Mortimer – Ter geledenheid van 75 jaar Blake en Mortimer


KOMT ER NOG EEN DERDE WERELDOORLOG?


In een uithoek in Azië komt Olrik, een avonturier in dienst van de keizer van Tibet, aan het hoofd te staan van zijn ”onoverwinnelijke eskaders”. De piloten maken zich klaar om de hoofdsteden van de vrije wereld met de grond gelijk te maken. In Engeland weigert een handvol mannen zich gewonnen te geven. In België volgen de jonge lezers van het nieuwe weekblad Kuifje elke week nagelbijtend de ontwikkeling van deze tragische gebeurtenissen in Het geheim van de Zwaardvis.

Vandaag vieren we, in alle sereniteit, de verjaardag van de verschijning, in het eerste nummer van het weekblad Kuifje, van Het geheim van de Zwaardvis. Het was het eerste avontuur van Blake en Mortimer, geschreven en getekend door de visionair Edgar P. Jacobs. Om deze historische gebeurtenis in de kijker te zetten, organiseert het Belgisch Stripcentrum van 30 september 2021 tot 16 april 2022 een grote tentoonstelling met als titel Het geheim van de Zwaardvissen. Op 24 november 2021 verschijnt bovendien een nieuw avontuur van Blake en Mortimer: De laatste Zwaardvis. Het scenario is van Jean Van Hamme, het tekenwerk van Teun Berserik en Peter van Dongen. Het is het langverwachte vervolg op Het geheim van de Zwaardvis…


JACOBS CHRONOLOGISCH


1904 Geboorte van Edgar Félix Pierre Jacobs in Brussel (België).

1915 In het vijfde leerjaar ontwikkelt hij een passie voor geschiedenis.

1916 Ontmoeting met Jacques Van Melkebeke.

1917 Ontdekking van het genre opera tijdens een voorstelling van Faust in het Théâtre royal des Galeries (Brussel).

1921 Figurant in de Koninklijke Muntschouwburg (Brussel).

1922 Ondertekening eerste contract als artiest in l’Alhambra (Parijs), in een revue van Mistinguett.

1923 Tekenaar voor de catalogi van de Grands Magasins de la Bourse (Brussel).

1929 Grand premier prix d’excellence voor zang.

1930 Huwelijk met Léonie “Ninie” Bervelt.

1930 Aangenomen bij de troupe des théâtres municipaux van Rijsel.

1941 Publicatie van zijn eerste tekening in Bravo! In hetzelfde jaar ontmoet hij Hergé.

1942 Tekenaar van Flash Gordon in Bravo!

1943-1944 Publicatie van De “U” straal in Bravo!

1 januari 1944 Officiële start van de samenwerking met Hergé (decors en inkleuring).

1944-1946 Tekenaar voor de magazines Stop en A.B.C.

1946 Eerste verschijning van Blake en Mortimer in het weekblad Kuifje.

1946-1947 Illustrator van De oorlog der werelden van H.G. Wells in Kuifje. Einde van de samenwerking met Hergé om zich toe te kunnen leggen op Blake en Mortimer.

1950 Verschijning van het eerste deel van Het geheim van de Zwaardvis, bij Le Lombard.

1950-1952 Publicatie van Het mysterie van de grote piramide in Kuifje (twee albums verschenen in 1954 en 1955).

1951 Echtscheiding van Ninie.

1953 Verschijning van het tweede deel van Het geheim van de Zwaardvis, bij Le Lombard.

1953-1954 Publicatie van Het gele teken in Kuifje (album in 1956).

1955-1956 Publicatie van Het raadsel van Atlantis in Kuifje (album in 1957).

1958-1959 Publicatie van S.O.S. Meteoren in Kuifje (album in 1959).

1960-1961 Publicatie van De valstrik in Kuifje (album in 1962).

1962 De Commission de surveillance et de contrôle des publications destinées à la jeunesse censureert De valstrik (importverbod in Frankrijk) omwille van het “vele geweld” en de “verschrikkelijke beelden”.

1965-1966 Publicatie van Het halssnoer van de koningin in Kuifje (album in 1967).

1971-1972 Publicatie van De 3 formules van professor Satô in Kuifje (verschijning eerste deel in albumvorm in 1977).

1974 Heruitgave van De “U” straal bij Le Lombard.

1974 Huwelijk met Jeanne Quittelier.

1977 Overlijden Jeanne.

1983 Overlijden Jacques Van Melkebeke.

1981 Publicatie van de autobiografie van Edgar P. Jacobs: Un Opéra de papier met ondertitel Les mémoires de Blake et Mortimer bij Gallimard.

1987 Overlijden Edgar Pierre Jacobs. Hij werd net geen 83.


EDGAR P. JACOBS, ZANGER EN TEKENAAR


DE OPERA BIEDT JE EEN WAAIER AAN KANSEN, op voorwaarde dat je eruit stapt. Een terugblik op het leven van de zanger-tekenaar Edgar P. Jacobs. Of je stripauteur wordt of niet hangt soms van een stom toeval af. Van een ongelukkige val in een afgedankte waterput, bijvoorbeeld. Dat is wat Jacobs is overkomen, toen hij nog maar twee of drie jaar oud was. Hij haalt deze anekdote aan in zijn memoires, Un Opéra de papier. Misschien lag dit voorval wel aan de basis voor zijn voorliefde voor ondergrondse bouwwerken in Blake en Mortimer… Het is een plausibele hypothese. We kunnen in ieder geval met zekerheid zeggen dat hij al op heel jonge leeftijd een voorkeur had voor tekenen, geschiedenis en muziek, drie interesses die zijn verdere leven zouden bepalen, zowel professioneel als privé. Volgens Jacobs zelf was hij door de plaats waar hij is geboren voorbestemd om iets met kunst te doen. In Un Opéra de papier schrijft hij dat hij het levenslicht zag “in de driehoek gevormd door het Koninklijk Conservatorium, de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten.” Het vak geschiedenis ontdekte hij pas in het vijfde leerjaar, maar tekenen heeft hij altijd gedaan. Het was “de enige manier om zijn energie kwijt te raken en zijn gevoelens te uiten.”

De zanger Jacobs

Op zijn zestiende is hij vastbesloten om
schilder te worden, en als het even kan, schilder van historische taferelen. Hij schrijft zich in aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, waar hem de geheimen van de grootste schilders aller tijden worden onthuld. In die periode ontmoet hij een zekere Jacques Van Melkebeke, die een allesbepalende invloed op

zijn verdere parcours zal uitoefenen. Hoewel hij zich toelegt op de schilderkunst, blijft zijn hart nog altijd sneller slaan voor opera. Zijn liefde voor het genre dateert al van 1917, toen hij een voorstelling van Faust, van Charles Gounod, bijwoonde. Na zijn studies raakt hij al snel uitgekeken op de verschillende baantjes die hij krijgt aangeboden. Reclamewerk, kantklospatronen, typografische correcties… Het is niet aan hem besteed. Dus besluit hij om zijn kans te wagen als zanger. Hij ziet er ook uit als een jonge romanticus, dus waarom niet? Het duurt dan ook niet lang voor hij als figurant op de planken staat in de Koninklijke Muntschouwburg. Daarna treedt hij op in Parijs, in een revue van Mistinguett nog wel!

Ontdekking van de stripwereld

De Tweede Wereldoorlog zou de doodsteek betekenen voor zijn bloeiende carrière als zanger, ondanks zijn premier prix d’excellence voor zang. Edgar moet zichzelf opnieuw gaan uitvinden. In een vorig leven, in 1923, was hij aan de slag gegaan als illustrator van de catalogi van de Grands Magasins de la Bourse, en nu ziet hij zich genoodzaakt het potlood weer op te nemen. In 1941 legt hij zijn tekeningen voor aan Jean Dratz, de artistiek directeur van het Belgische weekblad Bravo! Na meerdere illustraties te hebben verzorgd, worden hem de vijf laatste pagina’s toevertrouwd van Gordon l’Intrépide, de Franstalige versie van Flash Gordon van Alex Raymond. Omdat de originele platen niet van de VS naar Europa kunnen worden gestuurd door de oorlog, moet Jacobs die maar tekenen. Voor de lezer is de illusie perfect, en Edgar ontdekt een nieuwe kunstvorm: de strip. Het is het begin van zijn nieuwe leven…


BLAKE EN MORTIMER: DE GEBOORTE VAN DE MYTHE VAN DE NEGENDE KUNST


NADAT hij Flash Gordon van Alex Raymond had overgenomen in Bravo! heeft Jacobs de smaak te pakken. Hij bedenkt De “U” straal, dat in 1943 in hetzelfde blad verschijnt, maar op dat moment weet hij nog niet dat hij de basis aan het leggen is voor Blake en Mortimer… “Middernacht… Op het vliegveld van Lhassa heerst een koortsachtige activiteit. Lange rijen troepen worden ingescheept in grote transportvliegtuigen en monteurs zijn druk in de weer…” Met deze woorden begint op donderdag 26 september 1946 Het geheim van de Zwaardvis, op de laatste pagina van het eerste nummer van het weekblad Kuifje. Uit niets valt op te maken dat dit het begin is van het allereerste avontuur van de personages Francis Blake en Philip Mortimer. Het is een zekere Olrik, hun aartsvijand, die als eerste wordt opgevoerd. Op pagina 2 neemt Kuifje in hoogsteigen persoon het woord om de inhoud van het blad dat zijn naam draagt voor te stellen, maar hij vernoemt noch Blake, noch Mortimer. Hij heeft het wel over het heroïsche verhaal van een handvol mannen die het moeten opnemen tegen het kwaad dat de wereld wil veroveren. Het beloofden in ieder geval spannende
tijden te worden voor de lezers.

VAN FLASH GORDON NAAR DE “U” STRAAL

In de titelband boven het eerste vak zal één gezicht bij enkele lezers wel een belletje hebben doen rinkelen. De gelijkenis tussen Francis Blake en Lord Calder, een van de helden uit De “U” straal is immers treffend. Met zijn blonde, naar achteren gekamde haar, zijn jongensachtige charme en zijn militaire uniform herinnert hij inderdaad aan het personage uit De “U” straal, een verhaal dat eveneens werd geschreven en getekend door Jacobs en in 1943 en 1944 was gepubliceerd in het Belgische weekblad Bravo! De Duitse bezetter had namelijk al snel door dat Gordon l’Intrépide en Flash Gordon een en hetzelfde Amerikaanse personage waren. Bijgevolg werd de publicatie van zijn avonturen verboden. De directie van Bravo! heeft toen aan Jacobs gevraagd om een nieuw sciencefictionverhaal te bedenken, iets in de geest en stijl van de saga van Alex Raymond. Jacobs kwam met een episch verhaal over een mysterieuze straal die haar formidabele kracht aan uradium, een magnetisch gesteente, dankt.

VAN DE “U” STRAAL NAAR BLAKE EN MORTIMER

Met De “U” straal legt Jacobs de eerste steen voor het Blake en Mortimer-universum, te beginnen met de personages. Lord Calder is een vroege Francis Blake, professor Marduk een eerste versie van Philip Mortimer. In Adji zien we Nasir al, en kapitein Dagon, met zijn fijne snorretje en natuurlijke elegantie, zal uitgroeien tot een van de bekendste slechteriken van de stripwereld: kolonel Olrik. Alleen de verleidelijke Sylvia, voor wie Ninie – de eerste echtgenote van de auteur – model stond, zal geen equivalent hebben in de wereld van Blake en Mortimer. Ze wordt weliswaar door meerdere personages nagestaard, maar de wereld van Blake en Mortimer wordt nu eenmaal door mannen gedomineerd. Al van in Het geheim van de Zwaardvis wordt de dreiging van een massavernietigingswapen, de grote obsessie van Jacobs, opgevoerd. Het is de U1 uit De “U” straal die model heeft gestaan voor de futuristische machines die in het eerste avontuur van Blake en Mortimer door de lucht klieven. En ook ondergrondse settings zouden een constante worden in het “jacobsiaanse” universum. In De valstrik zou strijd worden geleverd tegen fantastische dieren en in Het raadsel van Atlantis zou hij spectaculaire pareltjes van de architectuur uit zijn pen toveren en flamboyante kostuums bedenken. Jacobs heeft een duidelijke voorkeur voor verhalende tekst in tekstkaders, die al snel zullen uitgroeien tot zijn handelsmerk. In dit eerste verhaal is de unieke sfeer, gevoed door een imminente dreiging, die in zijn hele oeuvre zal overheersen, al duidelijk merkbaar. Het is aan die sfeer dat de reeks haar originaliteit dankt. Ten slotte is in De “U” straal ook al merkbaar hoeveel belang Jacobs aan kleur hecht. Hij gebruikt de kleuren om te dramatiseren, bevreemdende effecten te accentueren en zijn jonge lezers te imponeren. Wanneer hij De “U” straal aan het papier toevertrouwt, beseft Jacobs niet dat hij de basis aan het leggen is voor een van de grootste klassiekers van de Negende Kunst. “Er werd beweerd dat De “U” straal een soort synthese was van de ideeën en thema’s die me bezighielden en die ik later zou uitwerken in de reeks Blake en Mortimer”, schrijft hij later in Un Opéra de papier. “Het zou best kunnen, maar in 1942 had ik andere zorgen aan mijn hoofd!”


DE ZWAARDVIS EN MEER… DE ORIGINES VAN EEN LEGENDARISCHE SAGA


ER ZOU GEEN VERVOLG KOMEN op De “U” straal, maar Jacobs heeft die mogelijkheid wel overwogen. Uiteindelijk heeft hij meerdere elementen van dit eerste verhaal uit Bravo! gebruikt voor zijn nieuwe avontuur, dat in het weekblad Kuifje zou verschijnen. Dit verhaal zou worden gedragen door twee helden: Philip Mortimer en Francis Blake. “…Terwijl de overwinnaars in de warme gloed van de ondergaande zon koers zetten naar Norlandië…” De tekst van het laatste vak van De “U” straal suggereerde dat een nieuw avontuur van Lord Calder, Adji, Sylvia en professor Marduk in de maak was. Maar niets was minder waar… Jacobs zou hen vervangen door drie personages, en die zouden nooit meer weg te denken zijn uit de stripwereld. Dit trio is samengesteld uit een wetenschapper, professor Mortimer; een militair, Blake; en een avonturier zonder scrupules maar niet zonder enige flair, Olrik. Ze zien alle drie het levenslicht in een nieuw striptijdschrift, Kuifje, dat op 26 september 1946 wordt gelanceerd door de jonge uitgever Raymond Leblanc. Een jaar eerder, in oktober 1945, had deze laatste aan Hergé voorgesteld om de nieuwe avonturen van de bekende reporter met de bruine golfbroek uit te brengen. Op dat moment had de tekenaar problemen met de Belgische autoriteiten die het hem kwalijk namen dat hij de avonturen van zijn held had laten verschijnen in Le Soir, een Brusselse krant die in handen was van de bezetter en tijdens de oorlog smalend “Le Soir volé” (de gestolen Le Soir) werd genoemd. Hergé had het aanbod van Leblanc dan ook met beide handen aanvaard. Voor hem was het een kans om zijn carrière een nieuwe start te geven. Voor het blad kon worden gemaakt, moest hij een team van tekenaars samenbrengen. Jacobs kreeg een plaatsje aangeboden.

DE GEBOORTE VAN EEN MYTHE

Wanneer de oorlog voorbij is, is de auteur van De “U” straal de veertig voorbij. De plannen om operazanger te worden heeft hij definitief opgeborgen. “Het onfortuinlijke lyrische theater, in volle verandering, zat in het slop”, schrijft hij in zijn memoires. “En ik was gedegouteerd en vond het nu toch te laat om nog op het podium te klimmen.” Hij hakt de knoop dus door en beslist om stripauteur te worden. Vanaf 1 januari 1944 assisteert hij Hergé. Hij helpt hem om de eerste Kuifje-albums in te kleuren en ze te verrijken met nieuwe decors. Tegelijkertijd komt hij met ideeën voor scenario’s op de proppen. Jacobs heeft dan wel zijn droom moeten opgeven, toch blijft hij niet bij de pakken zitten. In zijn pas ontdekte passie ziet hij nieuwe mogelijkheden. Het enige wat hij nu nog nodig heeft is een goed idee voor een verhaal voor het eerste nummer van het weekblad. Hij was “klaar met straalpistolen en raketvliegtuigen”, zoals hij later aan de bladzijden van Un Opéra de papier zou toevertrouwen. Al van in zijn prille jeugd was Jacobs geboeid door geschiedenis. Hij bedenkt dan ook een historische reeks, Roland le hardi, die zich afspeelt in de veertiende eeuw. “Het was een soort spektakelfeeërie, met een held, een slechterik en een jonkvrouw, en uiteraard een hele resem belangrijke figuranten: ridders, tovenaars en draken”, schrijft hij in zijn memoires. Maar Hergé is van mening dat er al genoeg historische verhalen op het programma staan. Jacobs moet iets anders verzinnen voor Kuifje. Enkele weken later prijkt de eerste plaat van Het geheim van de Zwaardvis op de laatste pagina van het allereerste nummer van het nieuwe weekblad. Het is de geboorte van een mythe.

NA DE “U” STRAAL, DE ZILVEREN STRAAL?

Jacobs is niet met een wit blad begonnen. Hij greep terug naar het scenario dat hij had geschreven als vervolg op De “U” straal. Dat verhaal zou een van de drie volgende titels krijgen: Neptunium 332, Le Rayon d’argent (De zilveren straal) of Le Rayon atomique (De atoomstraal). “In dat scenario, dat al vaak werd doorgenomen en waarvoor hij nooit de tijd heeft gevonden om het af te werken, vinden we de meeste perikelen terug die zouden worden ontwikkeld in Het geheim van de Zwaardvis. De algemene inslag bleef behouden, met hier en daar enkele kleine variaties”, vertelt Daniel Couvreur, journalist bij Le Soir en een autoriteit op het gebied van het oeuvre van Jacobs. “In de laatste scène wordt het rijk van de gele Zon definitief verslagen met een geheim wapen. Het einde van Het geheim van de Zwaardvis is bijna identiek. Jacobs had overwogen om nog een personage – half goochelaar, half tovenaar – op te voeren, maar heeft dat uiteindelijk dan toch niet gedaan. Dit personage zou wel model staan voor sheik Abdel Razek uit Het mysterie van de grote piramide. Eerder had hij overigens ook al een vliegende onderzeeër bedacht, die hij ‘de Zwaardvis’ had gedoopt, en een gevecht in de Straat van Hormuz beschreven.”

JACOBS OP ALLE FRONTEN

“De uitwerking van de eerste twintig platen van Het geheim van de Zwaardvis was geen makkelijke opgave. Het moest snel gaan en het scenario was eigenlijk maar een synopsis. Ik kon de decoupages pas verzorgen naarmate het werk vorderde, waardoor ik mijn platen telkens pas op het allerlaatste nippertje indiende”, vertelt Jacobs in zijn memoires. ’s Ochtends gaat hij aan de slag voor Hergé. In de namiddag werkt hij aan zijn persoonlijke oeuvre en tekenwerk voor Bravo! Tot ’s avonds en een stuk in de nacht. Omdat hij in tijdsnood zit, vertrouwt hij het inkten van de achttien eerste platen – een werkje dat hij zelf vervelend vindt – aan zijn vriend Jacques Van Melkebeke toe. Hij zal ze hertekenen en het aantal reduceren tot zeventien voor de albumuitgave, in 1950, van het eerste deel van Het geheim van de Zwaardvis, dat als ondertitel De meedogenloze achtervolging meekrijgt. Het is het eerste album van Le Lombard, opgericht door Raymond Leblanc. Hergé zal in Blake en Mortimer al snel twee te duchten rivalen zien voor zijn Kuifje…

EEN VISIONAIR VERTELLER
De hoofdpersonages van De “U” straal verdwijnen van het toneel. Professor Mortimer baseert Jacobs op Van Melkebeke, de ‘stiekeme’ hoofdredacteur van Kuifje, die er na de oorlog van was beschuldigd in bepaalde artikels net iets te welwillend te zijn geweest voor de bezetter. Jacobs geeft Mortimer een baard zodat Van Melkebeke verder incognito door het leven kan blijven gaan. De auteur, duidelijk getekend door de oorlog en de dreiging van de atoombom, geeft in het eerste avontuur van Blake en Mortimer zijn persoonlijke visie van de wereld mee. Het is een visie die is gevoed met zijn pessimisme en die laat zien dat hij zich vragen stelt over de toekomst van de Westerse beschaving, die Blake en Mortimer zo plichtsbewust beschermen. Zijn tekenstijl, clair-obscur met heel veel schaduwspel, geeft zijn voorliefde voor houtskool, gewassen inkt, en potlood weer. Het is een stijl die heel goed laat zien dat de tekenaar zich zorgen maakt, en die mijlenver van de Klare Lijn ligt die Hergé hem en de andere tekenaars van Kuifje even later zou opleggen. Hoewel de tekstvakken, die de lezer als een soort voice off informatie moeten verschaffen, er nog altijd zijn, moderniseert Jacobs zijn narratieve stijl door voor de dialogen te gaan werken met tekstballonnen. Met dit vervolgverhaal van om en bij de honderdvijftig pagina’s slaagt Jacobs erin de jonge lezers van Kuifje te boeien met de belevenissen van enkele volwassenen, en bewijst daarmee dat hij een geboren verteller is. Nee… Een visionair verteller. Een visionair verteller en een begenadigd tekenaar. Meer nog, hij legt de grondslag voor wat vandaag de graphic novel wordt genoemd.


EEN GESPREK MET JEAN VAN HAMME

Het geheim van de Zwaardvis, dat is iets als je eerste kus, iets dat je nooit meer vergeet.”


DE LAATSTE ZWAARDVIS door JEAN VAN HAMME, TEUN BERSERIK en PETER VAN DONGEN


Francis Blake, recent benoemd tot hoofd van MI5, de Britse inlichtingendienst, vertrouwt zijn vriend Philip Mortimer een uiterst belangrijke operatie toe: hij moet naar Pakistan afreizen om de activeringscode van de Zwaardvissen die op de basis van Makran staan te wijzigen, zodat die naar Scawfell in Engeland kunnen worden overgebracht. Intussen wordt een verschrikkelijk plan voorbereid dat het Britse Rijk een mokerslag moet toebrengen…

In de boekhandel op 24 november 2021


HIJ ZOU HET NOOIT MEER DOEN

een scenario voor een Blake en Mortimer-
verhaal schrijven… Jean Van Hamme slikte zijn woorden echter in om een vervolg te bedenken voor het album dat hem in zijn jeugd het meest in vervoering had gebracht.

Op welk moment in je leven heb je Het geheim van de Zwaardvis ontdekt?

Dat kan ik je heel precies vertellen. Op 26 september 1946, toen ik het allereerste nummer van het weekblad Kuifje kocht. Het kostte 3,50 Belgische frank. Ik was zeven en een halfjaar oud.

Wat trok je zo aan in dat verhaal?

Ik was gefascineerd door de tekeningen van Edgar P. Jacobs, door de Golden Rocket en de Rode Vleugel. Ik had nog nooit een verhaal gelezen dat zo realistisch was! De strips die ik tot dan had gelezen, waren in een min of meer grappige of karikaturale stijl getekend. Blake en Mortimer beleefden spannende avonturen en de decors waren ongelooflijk. Maar wat dat geheim van de Zwaardvis nu juist is, dat ben ik nooit te weten gekomen. In werkelijkheid is het niet meer dan een formule…

Had je al iets van Jacobs gelezen?

Tijdens de oorlog kocht mijn oom – hij was maar een tiental jaar ouder dan ik – het weekblad Bravo! Hij had me verteld over Flash Gordon en De “U” straal, een heel kitscherig verhaal. En Jacobs verzorgde ook andere illustraties in dat blad. Wat deed je nog, behalve strips lezen, om je te ontspannen? Op zondag luisterde ik naar Radio Jeunesse, een programma dat werd uitgezonden door het INR, het Institut national de radiodiffusion belge. Meer was er toen niet voor de kinderen.

Volgde je de avonturen van Kuifje?

Mijn oom had de zwart-witalbums voorgelezen, en elke week ontdekte ik het vervolg van De Zonnetempel in het weekblad Kuifje. Wat vond je leuk aan het weekblad?

Het was de eerste keer dat een magazine de kinderen ernstig nam. Er stonden artikels in over racewagens en de cliffhangers… Als je aan het einde van de pagina kwam, was het net spannend en moest je dan tot de volgende week wachten om te weten te komen wat er zou gebeuren. Een week wachten om het vervolg van

Het geheim van de Zwaardvis te kennen…
Zo leer je wel geduldig zijn!


Onze leraar plastische opvoeding werkte bij Le Lombard en maakte deel uit van het team dat het weekblad Kuifje maakte. Hij wist wat er zou gebeuren, en op school smeekten we hem dan ook om ons het vervolg te verklappen, maar dat heeft hij nooit willen doen! Het geheim van de Zwaardvis is best een zwaar verhaal voor kinderen… Het is een verhaal over een wrede en gewelddadige oorlog. Op het einde vallen de kwaadaardige “Gelen” de twee Engelse vrienden aan, die geen kant meer uit kunnen… Bij Jacobs vloeide geen bloed, maar hij tekende wel de verwondingen.

Welke scènes zijn je altijd bijgebleven?

Sommige beelden staan op mijn netvlies gebrand. Wanneer Blake en Mortimer worden gearresteerd vangt Jim een slag van een zwaard op. Ik vond die toegewijdheid formidabel.

Hoe kijk je 75 jaar later terug op dit
verhaal?


Ik heb altijd een speciale band gehad met dit verhaal. Het geheim van de Zwaardvis, dat is iets als je eerste kus, iets dat je nooit meer vergeet.

Wat heeft je ertoe aangezet om er een
vervolg voor te bedenken? In de introductietekst
sluimerde al de “onbezonnen
belofte” door van je echtgenote aan je
“teerbeminde uitgever”…


Ze heeft inderdaad aan Yves Schlirf gezegd dat ik ooit toch nog een vierde Blake en Mortimer avontuur zou schrijven, ook al had ik eerder beslist om ermee op te houden. Ik kreeg dat niet meer uit mijn hoofd, en

uiteindelijk heb ik ingestemd. Maar op één voorwaarde: dat ik iets mocht doen met het album waardoor ik voor altijd verslingerd
was aan de reeks.

Jouw scenario is gebaseerd op een historisch
feit uit de Tweede Wereldoorlog:

Operation Arthur.
Het IRA, het Iers Republikeins Leger, was een bondgenootschap aangegaan met Duitsland, tegen hun gemeenschappelijke vijand Engeland. Het doelwit van deze operatie was Buckingham Palace. Door het koninklijk paleis met de grond gelijk te maken, zouden ze de Engelsen een zware psychologische klap toebrengen. Ik wilde die periode weer tot leven brengen door dit waargebeurde, maar onbekende verhaal te vertellen.

In dit verhaal is de rol van Nasir belangrijker
dan in de andere avonturen van Blake en Mortimer…


Het was hoog tijd! Ik stond erop dat hij uit
zijn rol van butler zou treden. Dat was trouwens een slecht idee. Jacobs was er al van afgestapt toen hij het verwijt kreeg dat dit stereotiep naar racisme neigde. In dit album is Nasir zelfs helikopterpiloot, wat handig blijkt.

Wanneer speelt De laatste Zwaardvis
zich af?


Enkele maanden na de stichting van Pakistan, in 1947, en op het moment dat de lente-equinox het water van de Theems doet stijgen, een gebeurtenis die een belangrijke rol speelt in het verhaal. Met andere woorden, De laatste Zwaardvis speelt zich af in het eerste trimester van 1948.

Is dit album een hommage aan Jacobs?

Ja, en tegelijkertijd een herinnering aan
het feit dat sinds het eerste avontuur van
Blake en Mortimer een vervolg op Het geheim van de Zwaardvis nooit meer ter sprake is gekomen, ook al haalt Yves Sente hem aan in De staf van Plutarchus. Jacobs is begonnen aan Het mysterie van de grote piramide en toen kwam Het gele teken. Ik vond dat het verhaal van de Zwaardvis het
verdiende om te worden afgerond…


DE LAATSTE ZWAARDVIS


Belgian Cats Van het EK 2005 tot de Olympische Spelen 2024

€ 24,99

DE KLEINE GEHEIMEN VAN EEN GROOTSE EXPO


Daniel Couvreur en Éric Dubois, de twee commissarissen van de tentoonstelling Het geheim van de Zwaardvissen, georganiseerd door het Belgisch Stripcentrum, geven tekst en uitleg bij dit evenement en de voortrekkersrol die Jacobs met het eerste avontuur van Blake en Mortimer heeft gespeeld.


75 JAAR JACOBS!

Van 30 september 2021 tot 16 april 2022 organiseert het Belgisch Stripcentrum Het geheim van de Zwaardvissen, een immersieve tentoonstelling over de geboorte van Blake en Mortimer. Een selectie platen en maquettes van de hand van Edgar P. Jacobs alsook meerdere persoonlijke objecten van de auteur zijn te bewonderen in een unieke scenografie die de nodige aandacht besteedt aan het auditieve en interactieve luik zodat de bezoeker volledig wordt ondergedompeld in de wereld van Blake en Mortimer. Naast het oeuvre van Jacobs wordt ook de nodige aandacht besteed aan het werk van Teun Berserik en Peter van Dongen, die instonden voor het tekenwerk van het album De laatste Zwaardvis van Jean Van Hamme dat op 24 november verschijnt.

Belgisch Stripcentrum
ZANDSTRAAT 20 L 1000 BRUSSEL (BELGIË)
@comicsartmuseum l #hetgeheimvandezwaardvissen


Daniel Couvreur:

“MET HET GEHEIM VAN DE ZWAARDVIS VOND JACOBS EEN VOLWASSENER SOORT STRIP UIT.”


Waarover gaat deze tentoonstelling?

Ze zet een verhaal in de spotlights dat na 75
jaar een mythische status heeft bereikt: Het geheim van de Zwaardvis. Dit eerste avontuur van Blake en Mortimer werd in het allereerste nummer van het weekblad Kuifje voorgepubliceerd. Op 26 september 1946 ontdekten de lezers de eerste plaat.

Waarom is Het geheim van de Zwaardvis zo vernieuwend?

Edgar P. Jacobs vond een volwassener soort
strip uit. Zijn personages waren veel ouder dan de klassieke helden. Het scenario was ook veel
realistischer, ook dat was hoogst ongewoon.
En het was een bijzonder lang verhaal – om en
bij de 150 pagina’s – dat eigenlijk de voorloper was van de graphic novel.

Hoe verklaar je dat ‘oude’ personages als
Philip Mortimer en Francis Blake de jonge lezers van Kuifje zo konden boeien?


Dat is een goeie vraag! Een antwoord zou
zijn dat Jacobs zijn lezers niet als kinderen zag, maar als volwassenen in wording. Hij bood
hen een venster op de wereld zoals hij was. De Kuifje-lezers beseften ook dat ze als volwassenen werden behandeld, wat ze motiveerde om het verhaal te volgen. Jacobs had een andere kijk op pedagogie. Hij geeft ook uitleg bij de
werking van de uitvindingen die hij in zijn verhalen opvoert. Hij verklaart hoe de wereld in elkaar zit. Waarschijnlijk is dat ook de reden waarom hij zoveel lezers heeft aangezet om iets met wetenschappen te gaan doen. Hij nam zijn publiek bij de hand, maar stelde de wereld in zijn verhalen niet mooier voor dan hij was. Die eindigen vaak tragisch… Maar altijd met een positieve noot: als alles met de grond is gelijkgemaakt, kan de wereld worden heropgebouwd. Jacobs bracht de lezers de wereld met zijn oorlogen en epidemieën, maar vertelde erbij dat het aan de mensheid was om weer op te staan en de nieuwe ideeën toe te passen tijdens de wederopbouw van die wereld. Hij gaf de jongere generaties een positieve boodschap mee: zij moesten de maatschappij opnieuw uitvinden! En dat werkte bijzonder motiverend.

Het geheim van de Zwaardvis verscheen
in Kuifje in 1946. Waarom moest er tot
1950 worden gewacht op het album?


In die periode waren albums nog een zeldzaamheid. Het geheim van de Zwaardvis zou ook nooit worden uitgegeven bij Casterman, want dat was de uitgever van Hergé. Jacobs zou een rechtstreekse concurrent zijn geweest voor hun sterauteur. Het is dankzij Raymond Leblanc geweest dat de albums er zijn gekomen. De oprichter van het weekblad Kuifje zette de stap naar hetuitgeverschap en richtte Le Lombard op. Het geheim van de Zwaardvis was de eerste titel die hij uitbracht. Opnieuw speelde Jacobs dus een pioniersrol. Het verhaal werd opgesplitst in twee delen, omdat een album van 150 pagina’s veel te duur zou zijn geworden. Maar in 1964 besloot de uitgever dan toch om het in 1 band uit te geven.

Is Het geheim van de Zwaardvis nog altijd
actueel?


Het toestel dat Jacobs toen heeft bedacht, blijft heel modern. De Amerikanen geven vandaag nog altijd miljoenen dollars uit aan onderzoek en ontwikkeling van een vliegende onderzeeër. Ze zijn er ernstig mee bezig. Bovendien was de Zwaardvis ook een radiogestuurd toestel, dus is Jacobs eigenlijk de vader van de moderne drone. Vandaag wordt die tekenstijl niet meer gehanteerd, en de jeugd zal die manier van vertellen vast oubollig en langdradig vinden, maar feit is dat Het geheim van de Zwaardvis vandaag nog niets aan anticipatieve kracht heeft ingeboet.

Éric Dubois:

“JACOBS HEEFT MODERNITEIT ALTIJD HOOG IN HET VAANDEL GEDRAGEN.”


Wat maakt deze tentoonstelling origineel?

Ik leg mezelf altijd een verplichting op als ik aan een tentoonstelling werk. Deze expo moet een nieuw licht werpen op een onderwerp dat niet nieuw meer is. We wilden het werk van Jacobs naast dat van zijn opvolgers tentoonstellen, iets wat tot vandaag nog nooit is gebeurd. Het geheim van de Zwaardvis verbindt verschillende generaties lezers, maar ook verschillende, generaties auteurs.

Waarom primeert het beeld op de tekst?

Een tentoonstelling is eerder een visueel dan een literair gebeuren. Er is tekst aanwezig, maar in beperkte mate. In België moeten panelen op tentoonstellingen opgesteld zijn in drie talen: Frans, Nederlands en Engels. Voor ons was het dus belangrijk om de tekst beperkt te houden om de bezoeker niet te confronteren met een muur van letters.

Wat is jouw aandeel in de scenografie?

We wilden van bij het begin de artistieke leiding bij het project betrekken. Het gebeurt maar al te vaak dat de commissaris de tentoonstelling samenstelt alvorens ze toe te vertrouwen aan een scenograaf die er in een ruimte een min of meer autonoom geheel moet van zien te maken. Essentiële aspecten als geluid en licht worden soms opgeofferd om budgettaire redenen. Ik begin altijd aan de opbouw van een tentoonstelling met twee petten op, die van commissaris en die van ontwerper, want inhoud en vorm moeten samen worden bepaald.

Welke rol speelt geluid tijdens een tentoonstelling?

Tijdens een tentoonstelling moet er een zekere interactie zijn tussen de inhoud en het publiek. Vanuit dat standpunt speelt geluid een essentiële rol. Het laat toe een bepaalde sfeer te scheppen, heel subliminaal, maar het dompelt de bezoeker wel onder in de wereld van Jacobs. Geluid zorgt voor emotie en versterkt onze gevoelens. Het Belgisch Stripmuseum leent zich met zijn lage plafonds perfect voor een dergelijke ervaring.

Is de tentoonstelling ook interactief?

Een tentoonstelling is een vorm van expressie, en die wordt bepaald door de plaats waar ze wordt gehouden en door de periode waarin ze wordt georganiseerd. We hielden eraan om moderne technologie een plaats te geven in de expo. Sommige van die technologische middelen laten toe om te interageren met bepaalde objecten. Het publiek kent ze. Ze worden bijvoorbeeld al gebruikt op Instagram en laten toe stilstaande beelden dynamisch te maken. Jacobs heeft moderniteit altijd hoog in het vaandel gedragen. De beste manier om hem hulde te brengen is dan ook door gebruik te maken van de hedendaagse technologische snufjes.

Waarom worden persoonlijke voorwerpen
van Jacobs tentoongesteld?


Dat heeft niets te maken met fetisjisme, hoor. De foto’s en persoonlijke voorwerpen laten het verband zien tussen zijn privéleven en zijn werk, tussen de auteur en zijn oeuvre. Zijn bril leert ons bijvoorbeeld dat zijn ogen niet zo goed waren en dat hij zijn platen centimeter per centimeter tekende, met behulp van het vergrootglas van een horlogemaker. Die persoonlijke voorwerpen zijn geen relikwieën, ze liggen er om de bezoeker het verhaal achter de plaat te vertellen.


BLAKE EN MORTIMER BUITEN REEKS


Wist u dat Blake en Mortimer ook avonturen beleven die niet in de reguliere reeks verschijnen? Die worden elke keer verzorgd door een ander auteursduo en uitgebracht op een elegant Italiaans formaat.


Voor Philip Mortimer en Francis Blake is er nog een leven buiten de reeks die hun naam draagt. Dat avonturiers niet op rust gaan wordt bewezen in Het gedroomde avontuur. Dit album, geschreven door Didier Convard en getekend door André Juillard, werd oorspronkelijk uitgegeven in 1998 in de Franse collectie Le Dernier Chapitre, die het verhaal vertelde van strippersonages in de herfst van hun leven: van Roodbaard over Les Pieds Nickelés tot Johan en Pirrewiet. Dit album werd voor het eerst in het Nederlands uitgegeven in 2014. In Het gedroomde avontuur zijn de twee helden van Edgar P. Jacobs met pensioen. Vreemd genoeg delen de twee ex-avonturiers dezelfde dromen waarin ze enkele jaren terugkeren in de tijd, naar de periode van Het mysterie van de grote piramide en hun ontmoeting met sheik Abdel Razek. Zou het misschien kunnen

dat ze tijdens hun Egyptische avontuur nog niet alle geheimen hadden ontsluierd? In dezelfde reeks buiten de reeks brengen auteur François Rivière en tekenaar Jean Harambat De bruid van Dr Septimus. Na een diner met James Whale, de regisseur van The Invisible Man, die voorbereidingen treft voor een film over het Gele Teken, zijn professor Philip Mortimer en de neef van Francis Blake getuige van een vreemd fenomeen. Zullen ze een verklaring vinden in het laboratorium van de verlaten cottage van dokter Septimus? Volgens Mortimer is een nachtelijk bezoek in ieder geval geen slecht idee, vooral omdat hij net van zijn vriend Francis Blake heeft vernomen dat het boosaardige genie een medewerkster had. Het zou dus zomaar kunnen dat zij achter de recente geheimzinnige gebeurtenissen zit…