Vele stripliefhebbers zitten nu al de dagen af te vinken tot 27 november, want dan verschijnt het zevende boek uit de reeks De Adelaars van Rome van de Zwitserse stripauteur Enrico Marini.

‘Marini zit heel dicht bij de historische bronnen’

Marini tekent alsof je je in het Oude Rome of Germania bevindt en vertelt op een meeslepende manier een verhaal dat gebaseerd is op historische feiten. Maar hoe historisch verantwoord zijn de gebeurtenissen die Marini in De Adelaars van Rome beschrijft? We vroegen het aan Herbert Verreth, doctor in de Oude Geschiedenis en wetenschappelijk medewerker Oude Geschiedenis aan de KU Leuven.

Glossarium

Herbert, je bent niet alleen universiteitsmedewerker, maar ook een groot strip- en filmliefhebber én fan van de serie De Adelaars van Rome.

Herbert Verreth: Zoals de meeste classici en oudhistorici ben ik inderdaad een fan van De Adelaars van Rome. De serie is wat mij betreft terecht een groot publiekssucces en bereikt heel veel mensen, waaronder veel leerlingen Latijn en Grieks. Positief aan de reeks is dat ze historisch behoorlijk oké is, met prachtige tekeningen en een spannend opgebouwd verhaal.

Volgt de serie dan volgens jou zo accuraat mogelijk de historische lijn?

Een heel mooie illustratie die aantoont dat Marini het historische kader heel serieus neemt, is het glossarium achteraan. Daarom neemt hij in de tekst zelf heel bewust een aantal Latijnse termen op, maar dan zonder voetnoten erbij, zodat de tekst heel natuurlijk leest en je achteraan meer uitleg over die termen kan lezen. Dat doen enkel stripauteurs die zichzelf historisch serieus nemen. Er staan geen fouten of domme dingen in de strip. Dat zit dus echt wel goed.

Arminius

Is de Germaanse krijgsheer Arminius wel degelijk een historische figuur?

Dat is hij zeker. Als een classicus of oudhistoricus in een historisch kader de naam Arminius leest, ook al is het personage nog een jongen zoals in het begin van de stripreeks, dan weet hij dat het verhaal naar de Varusslag zal leiden. Anderzijds is er relatief weinig geweten over die slag, zodat striptekenaars of filmmakers – bijvoorbeeld van een televisieserie als Barbaren – dingen moeten verzinnen om het verhaal boeiend te maken, om er een verhaallijn in te krijgen. Zo is een figuur als Marcus Falco (n.v.d.r. de Romeinse vriend van Arminius in De Adelaars van Rome) helemaal verzonnen.

Bij mijn weten is er echter geen enkele historische bron die vermeldt dat Arminius in de stad Rome zelf zou geweest zijn, zoals in de strip wel gebeurt en zoals ook in sommige wetenschappelijke studies gesuggereerd wordt. Wat we wel weten is dat hij officier is geweest in het Romeinse leger, waarschijnlijk in Gallia, aan de overkant van de Rijn, omdat de Germaanse Cherusci min of meer bevriend waren met de Romeinen. Ook Segestes, een van de leiders van de Cherusci die helemaal pro-Romeins is, en zijn dochter Thusnelda, de echtgenote van Arminius (die ook voorkomen in het zevende boek) hebben werkelijk bestaan.

Wat weten we nog meer over Arminius?

Historisch had Arminius een jongere broer, Flavus (‘de blonde’), die eveneens in het Romeinse leger diende. Hij komt niet in de strip voor, maar wel in de serie Barbaren. Arminius moet binnen de stam Cherusci tot de hogere Germaanse klasse behoord hebben. Zoals alle Germanen moet hij een zware militaire training gekregen hebben. Daar gingen ze prat op, op hun kracht en hun militair vermogen, hun wapenkunde.

Arminius was dus officier in het Romeinse leger, bij de auxilia, de hulptroepen. Daar begon hij te beseffen dat Rome nooit tevreden zou zijn met de westelijke kant van de Rijn, dat de Romeinen ook de oostelijke kant zouden willen veroveren. Toen de verwaande gouverneur Varus benoemd werd, heeft Arminius een plan beraamd om de Romeinen een lesje te leren.

Keizer Augustus

Dan stond Arminius meteen tegenover de machtige keizer Augustus.

Onder keizer Augustus was Drusus, de broer van de latere keizer Tiberius, al actief met expedities over de Rijn, maar Varus ging daarin een stapje verder. Dat gebeurde op bevel van keizer Augustus, die eigenlijk een bufferprovincie wilde creëren tussen de Rijn en de Albis (de huidige stroom Elbe), zodat het eindelijk afgelopen zou zijn met de Germaanse invallen over de Rijn of de Maas en de plundertochten bij de rijke Gallo-Romeinen die daar woonden.

Rome verwachtte niet heel veel winst uit het gebied te halen. Er was nog weinig kennis van mijnbouw, edelmetaal was er nauwelijks te vinden, er was geen brede cultuur met kunstwerken. Dat Rome er beter van zou worden was dus niet de reden om Germania binnen te vallen, zoals dat voor andere gebieden rond de Middellandse Zee wel het geval was. Rome nam hierin dus een wat halfslachtig standpunt in. Men wilde het gebied wel pacificeren, maar niet veel meer dan dat.

Op het moment dat het plan van Arminius lukte om een groot deel van de Germaanse stammen bij elkaar te krijgen, vernietigden ze drie Romeinse legioenen in een confrontatie die nu de Varusslag wordt genoemd. De anekdote vertelt dat keizer Augustus in een colère schiet en woedend uitroept: ‘Varus, geef me mijn legioenen terug!’ Alles bij elkaar zijn er in die slag toch zowat 20.000 Romeinen gedood, naar schatting een tiende van het totale Romeinse leger van toen. Een serieuze bedreiging dus.

De Varusslag

Was de historische rol van Arminius dan uitgespeeld?

De figuur van Arminius kennen we een beetje door de veldslag, maar daarna beginnen we hem beter te kennen dankzij de Romeinse auteur Tacitus. In zijn Annales beschrijft Tacitus de geschiedenis vanaf 14 na Christus. Augustus is dan dood. Tiberius is de nieuwe keizer en die besluit dat de Germanen op hun beurt een lesje moeten krijgen om de nederlaag te wreken. Hij stuurt dan Germanicus, de oudste zoon van zijn broer Drusus, naar Germania.

Germanicus wordt nauwgezet gevolgd door Tacitus als hij de plek bezoekt waar de veldslag heeft plaatsgevonden. Het is voor Tacitus een gelegenheid om over de Varusslag en de rol van Arminius te vertellen. Voor de rest zijn er weinig historische bronnen teruggevonden. Er is ergens nog een grafschrift van een centurio die daar gestorven is, maar dat is het eigenlijk.

De plek waar de slag heeft plaatsgevonden is uiteindelijk toch gelokaliseerd?

Het heeft nog heel lang geduurd voor we te weten zijn gekomen waar de slag juist heeft plaatsgevonden. Tacitus spreekt over grote wouden en bergen, iets als de Alpen en Pyreneeën. Later zou blijken dat Tacitus niet wist waar hij het over had. In zijn beleving lagen in de Germaanse landen allemaal bergen en bossen. Waarschijnlijk dacht hij dan eerder aan de Karpaten.

Het is pas in 1988 dat de plaats met zekerheid bepaald werd. Dat bleek absoluut niet in een berg- of boslandschap te zijn, maar midden in een moeras. Ingefluisterd door Arminius volgde Varus met zijn troepen een vrij smal pad, met als gevolg dat de troepen een langgerekte colonne vormden. Zo konden de Germanen langs opzij aanvallen en de troepen systematisch uitroeien, omdat die niet deftig in stelling konden gezet worden. In Kalkriese nabij Osnabrück in Duitsland is er effectief over vijf kilometer Romeins legermateriaal teruggevonden, en een aantal munten waarop de naam van Varus geslagen is. Dat is dus zeker.

Thusnelda

En dan komt Germanicus naar Germania.

Het is de bedoeling van Germanicus om wraak te nemen. Zo leren we Arminius kennen als een van de leiders van de Cherusci die opnieuw probeert een coalitie tegen Germanicus op te zetten. Dat lukt niet zo goed. De meningen onder de Germanen zijn verdeeld. Dat lezen we ook in boek 7 van De Adelaars van Rome.

Het verhaal van Segestes en zijn dochter Thusnelda, die geschaakt werd door en getrouwd is met Arminius, en terug geroofd werd door haar vader, lijkt eveneens te kloppen, want dat staat in de Annales bij Tacitus. Op dat vlak zit Marini evenzeer dicht bij de bronnen. Ook op het vlak van de bewapening, de troepen en de kampen heeft Marini zich goed gedocumenteerd. Zonder alles in detail bekeken te hebben, kwam het mij toch authentiek over.

Maar tussen Flavus, de historische broer van Arminius en Marcus Falco is er geen parallel?

Nee, maar ik vraag me toch af of er iets meer is, want in Barbaren heb je eenzelfde verhaal van de jonge Arminius die naar Rome gebracht wordt en als Romein opgroeit. Bij Tacitus en andere bronnen heb ik daar echter geen spoor van gevonden. Het gebeurde wel dat bepaalde krijgsgevangenen uit barbaarse gebieden naar Rome werden gebracht, en het is natuurlijk een handige scenariovondst om iemand beide kanten te laten kennen. Het is veel plausibeler om iemand het Romeinse leger te laten verslaan die zelf deel uitmaakte van dat leger en kon denken als een Romein.