Alles mag en kan

De Kiekeboesserie staat ervoor bekend dat ze een vinger aan de pols van de maatschappij houdt. Was dat van in het begin de bedoeling?

Merho: Van bij de aanvang was het de bedoeling om spannende verhalen te vertellen waarin liefst veel te lachen valt. Maar daarnaast wilde ik dat de Kiekeboes duidelijk in hun tijd zouden staan. Trends en de maatschappelijke evolutie lopen steeds als een rode draad door de verhalen. Lang voor de stand-uprage in Vlaanderen was ik al een grote fan van het Nederlands cabaret. Daarin zitten invloeden van de Joodse gein, maar ook het opgestoken calvinistische vingertje. Die mix vind je terug bij mensen zoals Freek de Jonge en Youp van ’t Hek, een benadering waar ik erg van hou. En omdat ik mezelf weleens een gerateerd cabaretier noem, is dat ook in de Kiekeboes geslopen.

Kan en mag een familiestrip ook sensibiliseren?

Alles mag en kan. Alleen hou ik er niet van dat het opgestoken vingertje zou gaan domineren.

Wat zijn maatschappelijke thema’s geweest die je per se wou behandelen in de serie?

Ik vertrek zelden van een maatschappelijk thema waarmee ik per se iets wil doen. Dat was wel het geval met het hele wokegebeuren dat ik te kakken zette in Iemand moet het doen. Maar meestal sluipen maatschappelijke thema’s uit zichzelf een verhaal binnen.

Hou het luchtig

Voel je ook dat de personages door die maatschappelijke impact in de verhalen van karakter veranderen? Misschien extremer worden, bijvoorbeeld Charlotte die zich meer engageert?

Personages evolueren automatisch. Soms kan daar de veranderende maatschappij voor iets tussen zitten. Zo is Nopel door de digitalisering stilaan een computerfreak geworden. Fanny is minder flirterig dan in de jaren 70 en 80. En Van de Kasseien komt sinds #metoo veel moeilijker aan zijn trekken. Maar af en toe grijp ik zelf in. Charlotte gaf ik rond album 30 (Het lot van Charlotte) meer karakter, wat het personage ten goede kwam. En door zijn echtscheiding kreeg bullebak Van der Neffe opeens een menselijk kantje

Migratie en asiel zijn zeer belangrijke thema’s in de huidige samenleving. Niet voor niets vallen ze onder de verantwoordelijkheid van een eigen staatssecretaris. Hoe probeer je zulke thema’s in een stripverhaal te verwerken?

Mijn devies is: hou het luchtig. Geen enkel thema is taboe voor mij. Het is alleen kwestie van de juiste insteek vinden. Zo had ik nooit gedacht het onderwerp pedofilie aan te snijden. Tot ik aan een verhaal werkte met scènes in de catacomben onder de Heilig Bloedkapel (Schijnheilig bloed). Er was op dat moment nogal wat te doen rond een Brugse bisschop die in het verborgene leefde. Toen viel alles op zijn plaats en schoten de grappen me vanzelf te binnen. Op die manier kon pedofilie opeens wel.

Relativeren

Lag er een concreet element of concrete gebeurtenis aan de basis van Kind van de rekening?

Mensen doorstaan moeilijke procedures en betalen heel veel geld om een kind uit het buitenland te adopteren. Soms gebeurt dat via dubieuze organisaties. Terwijl je in het nieuws hoort dat buitenlandse kinderen die hier op school zitten en geïntegreerd zijn, samen met hun familie terug naar hun thuisland gestuurd worden. Vanuit die dualiteit ben ik vertrokken.

Migratie en asiel zijn ook zeer gevoelige thema’s, die zowel door de linker- als de rechterkant van het politiek landschap geclaimd worden. Hoe probeer je toch een neutraal standpunt in te nemen?

Daar denk ik eigenlijk niet echt bij na. Het is nooit mijn bedoeling geweest de strip te gebruiken om harde standpunten te fulmineren. Daar zit de lezer ook niet op te wachten. Ik probeer te relativeren.

Controverse

Humor speelt een zeer grote rol in de Kiekeboesverhalen. Ik las de quote van Ricky Gervais op je Facebookpagina. Maar is het met sensibele thema’s als migratie en asiel niet extra moeilijk om daarin humor te verwerken? Schrijf je hier niet meer met de rem op, met de angst bekritiseerd te worden door socialemediaroepers omdat ze vinden dat je bijvoorbeeld de thematiek zou verengen tot humor en spanning? Ik heb niet het idee dat ik schrijf met de rem op.

Als ik dat gevoel zou hebben, dan hield ik ermee op. En als iemand zegt: ‘Dat kan niet!’ antwoord ik gewoonlijk: ‘Nuance, het kan niet voor jou.’ Ik ben het volmondig eens met Ricky Gervais als hij zegt dat je over alles grappen kan maken. In Iemand moet het doen lach ik de hele tijd met het naar mijn smaak vaak misplaatste politiek correcte gedoe van deze tijd. Een welbepaalde grap riep controverse op.

Bootvluchtelingen op zee die het oude volkswijsje zingen: ‘Schipper mag ik overvaren … en moet ik dan geen geld betalen …’ Sommige lezers vonden het een geweldige grap. Maar andere, vaak mensen van wie ik het helemaal niet verwachtte, vonden dat dit niet door de beugel kon. Bij de uitgeverij was ook niet iedereen er gelukkig mee, maar ze lieten het wel passeren. Terwijl het gewoon een aanklacht is tegen de uitbuiting door mensenhandelaars.

Wou je met Kind van de rekening toch, om het dure woord te gebruiken, een ‘boodschap’ meegeven?

Nee, absoluut niet. Wie ben ik om mijn lezers te overladen met boodschappen? Ik voel me in de eerste plaats een entertainer. Ik wil mijn lezers vooral laten lachen via een leuk verhaal. En als ik dan toevallig nog iets extra te vertellen heb, is dat mooi meegenomen.

‘Hou alsjeblieft op met te zeggen dat je nergens meer grapjes over kunt maken. Dat kan je wel. Je kan grappen maken over wat je maar wil. En sommige mensen zullen het niet leuk vinden en zij zullen je vertellen dat zij het niet leuk vinden. En dan is het aan jou om uit te maken of je er iets om geeft of niet. En zo verder. Het is een goed systeem.’

– Ricky Gervais, komiek, auteur, televisiemaker