Er zijn zo van die data in de geschiedenis die plots een soort grenspaal worden tussen ervoor en erna. 6 augustus 1945, de atoombom op Hiroshima; 9 november 1989, de val van de Berlijnse Muur; 18 maart 2020, de dag waarop België in lockdown ging… Om maar een paar data uit de recente geschiedenis te noemen. De wereld veranderde en die data beitelden die verandering in ons bewustzijn. Maar geen enkele dag werd zo iconisch als nine eleven, 11 september 2001, toen de terroristische groepering Al Qaida vier aanslagen in Amerika pleegde. Twee vliegtuigen doorkliefden de Twin Towers in New York, het derde kwam in het Pentagon terecht, het vierde stortte neer. Niet alleen Amerika daverde, maar de schokgolf verspreidde zich over de hele wereld, ondertussen al twee decennia lang.

De wereld die niet meer tot rust kwam

11 september van Baptiste Bouthier en Héloïse Chochois vertelt het verhaal vanuit het standpunt van de veertienjarige Française Juliette. Net zoals zovelen zit ze ’s avonds gekluisterd aan de televisie en langzaam sijpelen de verhalen over de aanslag binnen. Van overlevenden die nog net de torens konden ontvluchten, van brandweerlui, van vrijwilligers, van een fotografe die opnieuw de torens inging…

Negentien jaar later zit Juliette op een vliegtuig op weg naar haar zuster in New York. Ze mijmert over wat er sindsdien gebeurd is, welke invloed 11 september op haar leven heeft gehad, de nieuwe aanslagen, de oorlogen in het Midden-Oosten, de wereld die niet meer tot rust kwam.

Een documentaire door Bouthier en Chochois.▼

9/11 heeft ons allemaal beïnvloed. In welke mate werden stripauteurs getroffen en heeft dat hun denken en werk een andere richting gegeven? We vroegen het aan Philippe Delzenne (Jommeke), Hec Leemans (F.C. De Kampioenen) en Peter Van Gucht (Suske en Wiske).Waar was je toen je op 11 september 2001 het nieuws over de aanslagen vernam?

Philippe Delzenne: Het verschrikkelijke nieuws kwam zo hard binnen dat ik totaal niet meer weet wat ik toen aan het doen was. Maar hoogstwaarschijnlijk zat ik te werken aan een verhaal van Jommeke.

Hec Leemans: Ik denk dat ik toen de hele dag naar CNN heb gekeken… Ik heb de aanslagen rechtstreeks zien gebeuren. Dat was hallucinant. Terzelfdertijd verschilt het niet van de oorlogssituaties die miljoenen mensen al decennialang dagelijks meemaken, niet zelden onder Amerikaanse of Russische bommen. Dat praat de aanslag niet goed, natuurlijk, net zomin als die oorlogen goed te praten zijn.

Peter Van Gucht: Als thuiswerker horde ik pas laat op de dag over de aanslagen. Ik zet tijdens het schrijven geen radio of tv aan omdat zoiets me te veel afleidt. Die avond ging ik met het Anti Sales Theater een bedrijfsvoorstelling spelen; sketches over hoe het niet moet in de verkoop. Pas bij de overbreeding daarvoor in de namiddag vernam ik wat er aan de hand was. Iedereen van de ploeg was in shock. Het ongeloof van de waanzin. We hebben die avond onze voorstelling afgewerkt, maar je voelde dat niemand er echt met zijn hoofd bij was. Er hing een vreemde, onwezenlijke sfeer die zowel acteurs als publiek afleidde. Tussen de sketches door in de coulissen werd er nauwelijks gepraat. Eerder gezucht. Je probeerde de hele tijd te bevatten hoe zoiets kon gebeuren. Op weg naar huis wilde ik eerst mijn autoradio niet aanzetten. Ik wilde er niks over horen, maar mijn collega’s waren het daar niet mee eens. Het radionieuws bevestigde het drama nogmaals. Misschien wenste ik ergens dat het allemaal maar een nare droom was. Helaas…

Aan welk verhaal was je toen bezig?

Delzenne: Ik denk De brulharp. Toen een deel van de wereld brulde van afschuw en een ander van overwinning! Gelukkig brulde een veel groter deel van afschuw. En het was geen harpmuziek, tenzij met valse snaren. We moeten de harpsnaren tussen rassen weer stemmen, dat is een verhaal waar ieder van ons aan moet werken.

Leemans: Ik was alleszins aan een F.C. De Kampioenen- én een Bakelandtverhaal bezig, omdat beide reeksen toen in de krant liepen. Er werd natuurlijk veel over de aanslagen gepraat, maar je gaat over tot de orde van de dag. Er zijn deadlines die niet wachten.

Van Gucht: Dat weet ik niet meer zeker. In die tijd werkte ik vaak voor Studio 100. Ik denk dat ik eerder bezig was met een aflevering voor televisie van Samson en Gert of Kabouter Plop. Qua strips schreef ik toen mee aan de M-Kids-reeks, Jommeke (allebei met Luc Morjaeu) en aan een aantal gagreeksen.

Hebben de aanslagen invloed gehad op jezelf of jouw werk?

Delzenne: Mijn manier van denken is niet fundamenteel veranderd door die aanslag. Wel het besef dat de intolerantieworm overal de kop kan opsteken. Dat we meer op onze hoede moeten zijn. Dat we tolerantie meer in het vaandel moeten dragen in het dagelijkse leven.

Leemans: Ik denk al ruim zestig jaar hetzelfde over de gang van zaken in de wereld en de politiek. En dat is eerder links dan rechts. Op een zekere manier zal dat wel een invloed hebben op mijn verhalen. Ik ben op dat vlak opgegroeid met goede voorbeelden in de stripwereld. Franquin in de eerste plaats, die onmiskenbaar antimilitaristisch was en dat in zijn strips duidelijk liet blijken. Met veel humor gaf hij toch maar zijn visie mee.

Van Gucht: We zijn op 12 september 2001 wakker geworden in een andere wereld. Een waarin de onschuld plots was verdwenen. Zoals de Eerste Wereldoorlog de vrolijke fin-de-sièclesfeer van de negentiende eeuw verbrijzelde. Zo ontstond een nieuwe, koude en harde realiteit. Maar een mens is flexibel, weerbaar. We aanvaarden snel en stellen onze parameters opnieuw in. Het went. En zelfs in die nieuwe dreiging moeten er kinderverhalen worden verzonnen en grappen bedacht. The show must go on. Deadlines zijn daarbij eigenlijk handig. Ook al staat je hoofd er niet naar, het werk moet af raken. Al geef ik toe dat ik daarbij soms last had van een soort walging die het vinden van leuke pointes wel eens in de weg stond. Het leven kan cynisch zijn.

Nadien volgden nog aanslagen: op Charlie Hebdo, de Bataclan in Parijs, de luchthaven in Zaventem. Hebben ze (meer) impact gehad?

Delzenne: Die impact is niet te onderschatten. Hij kruipt onder de huid en settelt zich als een onzichtbare laag tandsteen. Regelmatig flossen met empathie en inleving houdt het in bedwang. Het niet laten uitgroeien totdat de tand des tijds uitvalt, is belangrijk.

Leemans: Een aantal van de mensen die omgekomen zijn bij de aanslag op Charlie Hebdo, heb ik ontmoet in de Jaren zeventig. Dat brengt het dichtbij. Die aanslag was voor mij mogelijk schokkender, omdat je toch vermoedt dat een tekenaar een ‘onschuldig vak’ uitoefent. Dat blijkt niet zo te zijn.

Van Gucht: Telkens weer overvalt je zo’n nieuws met een golf van afkeer. De impact van 9/11 was er één van ‘de eerste keer’ en het spectaculaire karakter ervan maakte een onuitwisbare indruk. Tegelijk had het ook iets afstandelijks. Dat was met de aanslagen op Charlie Hebdo veel minder het geval. Wij zaten in die tijd elke week samen om platen te bespreken voor Suske en Wiske en de gedachte dat er dan plots iemand zou kunnen binnenvallen omdat je bijvoorbeeld met je vorige album iemand beledigd hebt, was beangstigend reëel. Het werd tastbaarder, minder Hollywood. Ik was eerlijk gezegd niet op mijn gemak toen ik de week na de Bataclan in de Roma naar een of andere band ging kijken en na Maalbeek was een tram nemen ook een hele opdracht.

Ga je sinds de terroristische aanslagen bepaalde thematieken uit de weg?

Delzenne: In mijn werk voor Jommeke is het gebruik van dergelijke thematieken natuurlijk totaal niet aan de orde. In mijn eigen graphic novel Trace-Noel loopt ‘verdraagzaamheid’ toch wel als leidraad door de vertelling heen. Niet expliciet, wel onder de radar. Daar sluipen thematieken binnen. Omdat het een mensenvertelling is en ik mij geraakt voel over wat er speelt tussen mensen. Dat vertaalt zich wel eens in bedenkingen en dialogen van mijn karakters. Bewust dus.

Leemans: Er zijn sowieso thematieken die ik nooit in strips zal verwerken. Elk thema dat te politiek of te tijdsgebonden is… Als je daarover iets kwijt wil, kan je beter een essay of een boek schrijven. En je doet aan zelfcensuur uit lijfbehoud: sinds de aanslagen op Charlie Hebdo zijn tekenaars voorzichtiger geworden. De redactieleden van Charlie Hebdo hebben zes jaar later nog dagelijks bescherming nodig. Dat wil je niet meemaken vanwege een tekening.

Of omgekeerd, zijn er thematieken die je bewust in je strips wil verwerken of al verwerkt hebt?

Leemans: Sommige absurde maatschappelijke trends, zoals de manie om álles via internet te bestellen en in pakjes te laten leveren, heb ik aan de kaak gesteld in De pakjesoorlog.

Van Gucht: De aanslagen van extremisten hebben aangetoond dat het belangrijk is om kritisch te blijven. In De curieuze neuzen nemen Suske en Wiske het op tegen een soort religieuze orde. In dit verhaal wordt geregeld de draak gestoken met de in de ogen van een leek absurde regels die religies hun volgers soms opleggen. We hebben niets tegen religie op zich − het album viseert niemand − en iedereen moet en mag daar vrij in zijn. Maar ze moeten er niemand anders mee lastig vallen. En het lijkt me een goed idee om twee keer na te denken voor we dwaze dogma’s aanvaarden.

Philippe Delzenne geeft Jommeke
superverende schoenzolen.

Gobelijn en zijn collega Ka Oetsjoek hebben een plezante ontdekking gedaan. In het Amazonewoud hebben ze een soort rubber gevonden waarmee ze superverende schoenzolen kunnen maken. Jommeke en zijn vrienden dienen als testpubliek en maken dolle pret in de tuin van de professor. Maar de uitvinding moet geheim blijven, want als de schoenproducenten er lucht van krijgen, zal het Amazonewoud, dat al bedreigd was, helemaal verloren zijn!

“Rubberman is een verhaal van verende en hoog opspringende figuurtjes die allerlei bokkensprongen maken. Leuk om te tekenen en plezant voor de lezertjes.” — Edwin Wouters (scenarioschrijver)

Hec Leemans over de nieuwe F.C. De
Kampioenen-album Ginette.

Ginette heeft een leuke ontstaansgeschiedenis. Op een dag in de Provence kwam mijn buurman zijn nieuwste aanwinst laten zien: Ginette, een Citroën 2CV van 58 jaar oud. Die had hij ergens gekocht bij een verzamelaar. In perfecte staat. Hij deed dat uit nostalgie, omdat hij als jongeman zo’n auto had en er vaak mee op reis ging.

Dat inspireerde mij voor een verhaal met Boma, die een erfenis krijgt. Ginette is het autootje waarmee Boma reizen maakte in zijn jonge jaren en is een deel van de erfenis. Ik heb er ook een schattenjacht aan gekoppeld. Het verhaal heeft me geamuseerd en mijn Franse buurman is vereerd, ook al zal hij het verhaal nooit kunnen lezen. We verschijnen helaas niet in het Frans. Tijd dat de uitgever daar werk van maakt.

Peter Van Gucht over het nieuwe Suske en
Wiske-album De naamloze 9.

Dit album is ontstaan na een lang gesprek met Luc Morjaeu over kwantummechanica en de bijbehorende parallelle werelden. Vandaar het idee van de twee Aardes. Later hebben we het minder wetenschappelijk gemaakt omdat die zeer abstracte begrippen moeilijk uit te leggen waren. (Lees: ik snapte ze zelf niet. (Lacht))

De Naamloze Negen hebben het plan opgevat een kopie van de aarde te bouwen omdat de huidige versie wel eens reddeloos vervuild zou kunnen zijn. Krimson springt dan op die kar en kaapt de hele operatie. Hij wil namelijk iedereen laten betalen om op zijn nieuwe aarde te mogen wonen. Daar steken Suske en Wiske natuurlijk een stokje voor. We wilden nog eens graag een spaceverhaal in elkaar boksen met typische James Bondactie. Vandaar dat ook onze geliefde superschurk Krimson niet mocht ontbreken. Suske en Wiske zijn gevoelig voor de problematiek rond vervuiling en het klimaat. Een hot item. Letterlijk dan.