Facebook, het machtige en controversiële bedrijf, gaf journalist Steven Levy unieke toegang tot het bedrijf en de belangrijkste werknemers, waaronder Mark Zuckerberg en Sheryl Sandberg. In zijn boek Facebook. Achter de schermen vertelt Levy hierover, en bespreekt hij allerlei controverses: de beïnvloeding van verkiezingen, de verspreiding van nepnieuws, de bescherming van de data van gebruikers en de groeiende onvrede over de acties van de oprichter en CEO.

Lees hier alvast een fragment.

Ik ontmoette Mark Zuckerberg voor het eerst in maart 2006. Op dat moment was ik hoofdredacteur technologie bij Newsweek en werkte ik aan een omslagartikel over een fenomeen dat Web 2.0 werd genoemd, een fase in de internetwereld waarin nieuwe bedrijven ontstonden die plannen hadden om mensen met elkaar te verbinden. De bedrijven waarover we schreven waren Flickr, YouTube – toen nog een onafhankelijke start-up – en MySpace, de voorloper in het relatief nieuwe veld van sociale netwerken. Ik had ook gehoord van een hip, nieuw bedrijf dat opvallend succesvol was door zich te richten op universiteiten. Ik wilde daar iets meer over weten, zodat ik erover kon schrijven en een citaat van de oprichter kon opnemen. Hij zou die maand spreken op het PC Forum, een conferentie waar ik regelmatig naartoe ging. Ik nam contact op met Facebook om te zien of ik Zuckerberg kon ontmoeten.

We hadden afgesproken dat ik Mark zou ontmoeten als hij net was gearriveerd. We konden dan tijdens de lunch praten. Ik wist niet veel over hem en was niet voorbereid op wat er zou gebeuren.

Toen we aan elkaar werden voorgesteld, werd ik niet gehinderd door het feit dat hij er nog jonger uitzag dan zijn eenentwintig jaar. Ik had al eerder zulke jonge broekies ontmoet in de jaren dat ik verslag deed van hackers en techbedrijven. Maar wat mij wel verontrustte, was zijn reactie toen ik hem in mijn ogen een paar simpele vragen stelde over wat zijn bedrijf deed.

Hij staarde naar me. En zei niets. De tijd leek stil te staan, terwijl de stilte voortduurde.

Ik stond perplex. Deze gast is de CEO, toch? Heeft hij een of andere aandoening? Is hij autistisch, zoals sommigen later zouden speculeren? Had ik iets geschreven waardoor hij mij nu haatte?

Ik wist toen nog niet dat dit normaal gedrag was voor Zuckerberg. Hoewel ik me daar op dat moment niet van bewust was, was ik lid geworden van de broederschap van mensen die verbijsterd waren over Mark Zuckerbergs stiltes, waardoor het leek alsof hij in een trance zat.

In de daaropvolgende jaren lijkt Zuckerberg het probleem onder controle te hebben gekregen en gaf hij ook best prettige interviews. (Op bepaalde momenten echter is die verstarde blik er weer. Een van Facebooks leidinggevenden noemt het ook wel ‘het oog van Sauron’. Anderen die hem goed kennen zeggen dat hij op zulke momenten aan het nadenken is, en waarschijnlijk op zo’n hoog niveau dat de wereld voor hem even stilstaat.) Maar op dat moment vond ik het verbijsterend en bracht het me van mijn stuk. Ik keek over de tafel naar de persoon die hij had meegenomen, voormalig durfkapitalist Matt Cohler, die nu voor zijn bedrijf werkte. Aangename lach, maar hij hielp mij niet uit de brand.

In dit specifieke geval slaagde ik erin de stilte te doorbreken door van onderwerp te veranderen en Zuckerberg te vragen of hij iets wist over het PC Forum. Hij zei van niet en ik vertelde hem de geschiedenis van dit belangrijkste platform in het tijdperk van de personal computer. Een plek waar Gates en Jobs tegen elkaar tekeergingen met een lach op hun gezicht en een mes in hun vuist. Toen hij die korte geschiedenis had aangehoord, leek hij een beetje te ontdooien en tijdens de rest van de lunch was hij in staat om te praten over het bedrijf dat hij had gestart in een studentenkamer. Hij deelde echter nog niet het nieuws over de baanbrekende ontwikkelingen waar hij en zijn team op datzelfde moment aan werkten in een kantoortje op de tweede verdieping van een gebouw in Palo Alto. De Open Registration en de News Feed zouden zijn bedrijf tot grote hoogte stuwen en de naam Zuckerberg zou worden toegevoegd aan het rijtje legendes van het PC Forum.

Ik deed verslag van Zuckerberg en zijn bedrijf terwijl het groeide van start-up naar grote speler. In augustus 2007 schreef ik voor Newsweek een omslagartikel over Facebook. Ik richtte me daarin vooral op de verschuiving van universiteitswebsite naar een dienst waarmee hij probeerde de hele wereld te verbinden. Toen ik in 2008 fulltime ging werken voor Wired, deed ik vaak verslag van Facebook. Ik regelde een fotoshoot voor een cover met Zuckerberg en zijn rolmodel Bill Gates. We deden een interview voor het twintigjarig bestaan van Wired. Als Facebook een nieuw product lanceerde, kreeg ik het vaak vooraf te zien en kon ik erover praten met de CEO. Ik praatte met hem over de zoekfunctie, virtual reality, over de gedoemde Facebook-telefoon, over de NSA die inzicht wilde in de data van techbedrijven en over zijn droom om goedkoop internet aan te bieden in ontwikkelingslanden. Toen ik op het platform Medium de publicatie Backchannel startte, liet ik me leiden door het ritme van Facebook en schreef ik over het algoritme achter de News Feed en Facebooks KI-team.

Maar het was een eenvoudige aankondiging van het communicatieteam van Facebook dat me deed beseffen dat de brede ambitie van het bedrijf alleen kon worden gevangen in een uitgebreid boek. Dat nieuws was dat er op één dag een miljard mensen hadden ingelogd bij Facebook.

Ik werd er stil van. In een tijdsbestek van vierentwintig uur was een aanzienlijk deel van de wereldbevolking actief geweest op het netwerk van Mark Zuckerberg.

Dat was nog nooit vertoond. Zo af en toe was er wereldwijd alleen zo’n groot publiek voor bijvoorbeeld de uitzending van een Wereldbekerfinale of een ander groot evenement. Maar dan bestond de massa uit alleen toeschouwers. Dit waren mensen die hadden ingelogd op een enkelvoudig interactief platform. En die miljard mensen was geen uitschieter. Dit was een gebruikelijk aantal, want Facebook was op weg om nog meer mensen van over de hele wereld voor zich te winnen.

Zuckerberg sprak al enige tijd over het verbinden van de hele wereld. Maar met deze mijlpaal leek het alsof we zijn bewering serieus moesten gaan nemen. Facebook zou dagelijks records gaan breken voor het samenbrengen van de grootste verzameling mensen ooit. Mensen die plezier zouden maken met vrienden, bekenden, contacten en anderen die ze in levenden lijve nooit zouden herkennen. En ze zouden reageren op berichten, nieuwsartikelen plaatsen, spullen kopen en verkopen, politieke bewegingen in gang zetten en, in sommige gevallen, hun gelijken pesten, idiote internetmemes verspreiden en terroristen rekruteren.

Hoe was dat allemaal mogelijk? Ik vroeg het me af. Wat waren de gevolgen hiervan? Was Facebooks nog immer jeugdige leider wel toegerust om dit ongeëvenaarde fenomeen te managen, om alle complicaties in goede banen te leiden die zouden voortvloeien uit het vervullen van zijn droom om de wereld te verbinden? Was überhaupt iemand daar wel toe in staat, laat staan deze aparte gast die geneigd was om stil te vallen tijdens conversaties?

Ik besloot daarom diep in Facebook te duiken, idealiter met medewerking van het bedrijf. Na gesprekken die een paar maanden duurden ging het bedrijf, inclusief Zuckerberg en Sandberg, akkoord. Ze deden iets wat ze nog nooit hadden gedaan en gaven me toegang tot hun medewerkers, en bovendien moedigden ze voormalig Facebookers aan om ook met me te praten. En natuurlijk sprak ik met mensen die nooit bij Facebook hadden gewerkt, maar wel met het bedrijf samenwerkten als partners, concurrenten, critici, klanten, ontwikkelaars, toezichthouders, gebruikers en financiers.

Ondanks de enorme pr-problemen waar het bedrijf na de verkiezingen van 2016 mee te maken kreeg, hield Facebook zich aan de afspraken met mij. Ik zette mijn regelmatige bezoeken aan de campus voort en werd na verloop van tijd herkend door de receptionisten van de verschillende gebouwen als ze mijn id controleerden en me voorzagen van een bezoekerspas. Na ons bezoek aan Nigeria interviewde ik Zuckerberg zes keer: in zijn glazen kantoor, lopend op het dak van het hoofdkantoor, in Lawrence, Kansas en in zijn huis in Palo Alto.

Het is duidelijk dat na de verkiezingen van 2016 en de crises zoals nepnieuws, staatsgesponsorde manipulatie, livestreamen van zelfmoorden en slachtpartijen, ongeremde verspreiding van haatberichten, Cambridge Analytica, datalekken, privacyschendingen, voortijdig vertrek van medewerkers en Mark Zuckerberg die naar verluidt Twitter CEO Jack Dorsey een halfgare geit voorschotelde,4 het sprookje van Facebook drastisch was gewijzigd.

Maar dit is wat ik heb ontdekt: het gekwelde Facebook van na de verkiezingen was in geen enkel opzicht anders dan het bedrijf van voor de verkiezingen. Het was in alle opzichten een voortzetting van wat Mark Zuckerberg vijftien jaar eerder was begonnen in zijn studentenkamer. Het is een bedrijf dat zowel voordeel heeft bij als problemen ervaart door zijn eigen geschiedenis, zijn honger naar groei en zijn idealistische en beangstigende missie. Zijn gewaagde gedrag – en dat van zijn leider – heeft ertoe geleid dat het bedrijf zo succesvol is geworden. En die vermetelheid kwam met een heel hoge prijs.

Vrijwel elk probleem waarmee Facebook werd geconfronteerd in de rampzalige periode na de verkiezingen was het gevolg van twee dingen: de unieke aard van de missie om de wereld te verbinden en de gevolgen van zijn roekeloze haast om dat voor elkaar te krijgen. De problemen die Facebook plaagden in de afgelopen drie jaar waren vrijwel allemaal ontstaan uit beslissingen die genomen waren in de beginjaren, grofweg tussen 2006 en 2012. Toen werden er belangrijke keuzes gemaakt om vooral met de snelheid van het licht te kunnen handelen om de wereld te verbinden, met de impliciete intentie om eventuele schade op een later moment te repareren. Facebook geeft nu toe dat de schade veel groter bleek te zijn dan verwacht en dat het niet zo gemakkelijk is om die te repareren. En al die tijd benadrukken Mark Zuckerberg en zijn team dat Facebook nog steeds een overtuigende kracht is die veel goeds in de wereld teweegbrengt, ondanks de schandalen.

Op een bepaalde manier past het verhaal van Facebook in een groter verhaal over hoe digitale technologie onze levens de afgelopen decennia heeft veranderd. Niet alleen Facebook, maar alle grote techgiganten die ons dagelijks leven transformeren, worden momenteel vol scepsis onderworpen aan intense en kritische blikken. Die grote techbedrijven waren in hoge mate gebaseerd op het idealisme van hun oprichters, maar worden nu gezien als onderdeel van een pact met de duivel: de wonderen die ze leveren hebben een prijs, namelijk onze aandacht, onze privacy, ons respect. En nu zijn we bang voor hun macht.

En dat geldt met name voor Facebook, dat het dictaat van zijn leider volgde: ‘Move fast and break things’… en ze maakten inderdaad dingen kapot. Tijdens de laatste interviews die ik met hem had, legde hij uit hoe hij dingen zou gaan repareren.

Dit is het verhaal van Facebook. En dat begint natuurlijk met Mark Zuckerberg.