Van Brel tot Balzac, van Château Pétrus tot Chateaubriand en van De Sade tot Brigitte Bardot – in Mijn Frankrijk is voor het eerst alles bijeengebracht wat Bart Van Loo over Frankrijk schreef in Chanson en de Frankrijktrilogie. In duizend-en-enige bladzijden gidst hij ons genereus en aanstekelijk door zijn Frankrijk, langs geschiedenis en muziek, reizen en lezen, eten en drinken, seks en erotiek. Vlot, erudiet en bevlogen. Helemaal à la Van Loo dus.

Deze editie is uitgegeven in de stijl van De Bourgondiërs en Napoleon.

Het voorwoord van Bart Van Loo

‘En waarom zouden we daar geen lied van Aznavour bij neuriën?

Frankrijk in duizend-en-enige bladzijden

Een mens heeft behoefte aan wegwijzers. Het was een onorthodoxe leerkracht Frans die de kiem legde voor wat later ontbolsterde tot deze trilogie. Herman Geudens praatte over de Franse cultuur als was het een door conquistadores veroverde schat die zomaar voor het grijpen lag. Hij gaf me de sleutel van de schatkist. Ik duwde die op eigen kracht open en voor ik het goed besefte, tuimelde ik erin. Je suis tombé dedans. Zoals Obelix in een borrelende, schuimende ketel toverdrank. ‘Bart Van Loo, de Obelix van de Franse cultuur’, schreef Willem van Zadelhoff ooit. De waarheid heeft zijn rechten: de fysieke overeenkomsten met diens vriend Asterix zijn treffender. Op een dag besloot ik mijn dromen te realiseren, zegde mijn baan in het onderwijs op en ging leven van pen en stem. Na een lezing werd ik meestal betaald met discreet toegestoken en matig gevulde enveloppen. De biljetten van twintig euro kregen een plek in de boeken van Maupassant, die van vijftig in mijn Balzacs, de zeldzame van honderd in de afdeling Simenon. Mijn bibliotheek speelde voorbank. Soms trok ik me terug in een klooster – met een voorkeur voor dat van de norbertijnen in Tongerlo – om in alle rust te lezen of te schrijven, maar meestal verdeelde ik mijn tijd tussen Antwerpen en la douce France. Met een stapel boeken als enig kompas zigzagde ik zonder einde. Mijn reizen trokken extravagante arabesken door Frankrijk. Parijs retour (2006) is het resultaat van tienduizenden bladzijden en duizenden kilometers leesplezier.

Ik werd meewarig bekeken: vuistdikke Franse romans lezen en vervolgens ook nog eens de personages en de auteurs achterna reizen. Mensen begrepen niet dat ik mijn kostbare tijd zo verbeuzelde. Soms verdween het gefrons als ik mijn weerwoord formuleerde. Ten eerste zijn de romans van deze schrijvers wonderen uit de wereldliteratuur, verhalen waar je je moeiteloos aan warmt, intriges die je meeslepen alsook weelderig verpakte bedenkingen die je anders naar de werkelijkheid doen kijken. Bovendien brachten de boeken en levens van roemrijke auteurs als Gustave Flaubert of Victor Hugo me naar alle uithoeken van Frankrijk. Naar Parijs uiteraard, maar ook naar de Côte d’Azur, Picardië, Normandië, de Berry of de Provence. Van de rotsen van Etretat via de Eiffeltoren tot de Pont du Gard. Kortom, ik belandde op alle beroemde plekken, maar dankzij mijn schrijvers bekeek ik ze door een andere bril. Tegelijk ontdekte ik tal van boeiende maar onbekende streken, charmante maar vergeten negorijen.

Telkens opnieuw zocht ik in de werkelijkheid naar overeenkomsten met wat door mijn schrijvers ooit in romans werd beschreven. Zeg nu zelf, wie wil er niet een romandecor binnenstappen?

Ik reisde in alle seizoenen, alleen of in gezelschap, met de trein, de auto, per fiets of per boot, uiteraard ook te voet. Hoteleigenaars en museumconservators, gidsen en toevallige passanten beantwoordden al dan niet welgezind mijn vragen. Ik sprong over prikkeldraad en sloop over verboden paden om een foto van een schrijvershuis te maken. Ik zat met een boek in de hand weg te dromen in parken of op kerkhoven. Telkens opnieuw zocht ik in de werkelijkheid naar overeenkomsten met wat door mijn schrijvers ooit in romans werd beschreven. Zeg nu zelf, wie wil er niet een romandecor binnenstappen? Maar daar bleef het niet bij. Voor ik het wist, bestelde ik in restaurants wat mijn schrijvers hadden gegeten. Dat is begonnen in de Auberge du xIIe siècle in Saché, met de confiture brune van Honoré de Balzac, niets anders dan de onwezenlijk smeuïge rillettes de Tours, die nog zo’n belangrijke rol in mijn leven zouden spelen. Nadien ging ik op zoek naar de zalm van diezelfde Balzac, de kip van Alexandre Dumas en de schapenfilet van Jean Cocteau. Terwijl ik Parijs retour afwerkte, bekroop me de zin om die gastronomische zoektocht voort te zetten. Frankrijk is toch het land van de haute cuisine. Maar hoe zit dat nu eigenlijk? Welke koks hebben die reputatie opgebouwd? Hoe schrijven hun beste auteurs over de culinaire schatten van het vaderland? En uiteraard: hoe smaken die alom geroemde gerechten? Die zoektocht vroeg om discipline en doorzettingsvermogen.

Ik verdwaalde in het wonderlijke kookboek van Alexandre Dumas (jawel, die van De drie musketiers), grasduinde in Auguste Escoffiers wereldberoemde Le guide culinaire en vlooide mijn bibliotheek uit op zoek naar gastronomische passages. Uiteraard lieten ook mijn smaakpapillen zich niet onbetuigd. Ik bewaar goede herinneringen aan het succulente schapenvlees van Le Train Bleu in Parijs of het in hooi bereide rundvlees van Bernard Loiseau in het wel erg bourgondische Saulieu. Ook aan het onbekende restaurantje uit de Limousin waar mijn disgenoot een overheerlijke chou farci geserveerd kreeg, maar waarvan ik tot mijn ergernis het adres vergat te noteren. Bijtijds stak ik zelf de handen uit de mouwen. En zo ontstond Als kok in Frankrijk (2008) ergens halverwege tussen keuken en schrijftafel, tussen restaurant en leeshoek.

Aan deze boeken zit telkens een praktische kant. Zo kun je Parijs retour thuis lezen, maar dankzij toegevoegde kaartjes kan het ook een alternatieve reisgids zijn.

Aan deze boeken zit telkens een praktische kant. Zo kun je Parijs retour thuis lezen, maar dankzij toegevoegde kaartjes kan het ook een alternatieve reisgids zijn. Als kok in Frankrijk mag mee in de leesstoel, maar bevat tegelijk tal van zeldzame en klassieke recepten die erom vragen uitgeprobeerd te worden. Wat de praktische dimensie van O vermiljoenen spleet! (2010) is, laat ik aan de verbeelding van de lezer over, maar mij leek het logisch om na uitgebreid gereisd en gegeten te hebben ten slotte ook de eeuwenoude Franse erotische traditie onder de loep te nemen. Zoals Brantôme het formuleerde: ‘Naar ik gehoord heb, geven zelfs buitenlanders onze vrouwen ver de voorkeur boven de anderen, ook al omdat wellustige woordjes in het Frans veel beter klinken dan in andere talen.’ Tijdens het schrijven van het derde deel ben ik op wonderlijke wijze een Française tegen het lijf gelopen. Sindsdien ben ik de laatste om Brantômes woorden tegen te spreken. In tien jaar tijd ontstond zo een drieluik dat uiteindelijk als De Frankrijktrilogie in één boekdeel werd uitgegeven. Op dat moment was ik al bezig met wat mijn vierde Frankrijkboek zou worden, eentje waarin ik door Parijs wandelde en intussen geschiedenis verbond met de legendarische chansoncultuur. Die muzikale flanerie mondde uit in een gezongen geschiedenis van Frankrijk. France Gall die een robbertje uitvecht met Karel de Grote, Serge Regianni die de weg wijst naar de Duitse blitzkrieg, of Serge Gainsbourg en Brigitte Bardot/ Jane Birkin die de seksuele revolutie bezingen, maar net zo goed hoe de fistel van Lodewijk XIV aan de wieg staat van het Britse volkslied. Misschien had Jean-Jacques Goldman wel gelijk? Volgens hem zijn ‘chansons de beste momentopnames van een tijdperk’ en ‘vormen ze een onvervangbaar werkinstrument voor een historicus’.

Tijdens het schrijven associeerde ik naar hartenlust. Die wrede Commune en het bitterzoete Le temps des cerises; Bruxelles van Jacques Brel en de belle époque; Juliette Gréco en het existentialisme; Boris Vian en de oorlog in Indochina. Hadden de eerste drie boeken me nog meerdere jaren werk gekost, dan kwam Chanson er in negen maanden uitgerold. Met de verbetenheid van Edith Piaf stoof ik door de Franse geschiedenis. Dat kleine wonder voltrok zich in het tuinhuisje van mijn lief in een voorstad van Rijsel. Ik zal nooit vergeten hoe ik na het laatste woord te hebben geschreven in het midden van de nacht de volumeknop opendraaide en de hele buurt trakteerde op een kort nummer van Charles Trenet, het onbekende, maar aanstekelijke Il vend des téléviseurs aux paysans (1976).

Chanson (2011) was het eerste boek dat echt werd opgepikt door de media en voor ik het besefte had ik een rubriek in De laatste show, en later in De Wereld Draait Door. Het Franse lied bracht schwung in mijn leven. Er kwam een succesvolle theatershow, en toen wist ik het helemaal zeker: ik was niet alleen schrijver, maar ook iemand die als een middeleeuwse troubadour, als een saltimbanque, van het ene theater naar het andere trekt en – niets in de handen, niets in de zakken – vertelt alsof zijn leven ervan afhangt. De aantrekkelijke ambivalentie van klooster en podium, van eenzaamheid en schijnwerpers zou definitief de rode draad van mijn professionele bestaan worden

***

In Hard-boiled Wonderland en het einde van de wereld (1985) van Haruki Murakami duiken te pas en te onpas namen van Franse schrijvers op. Deze roman van de grootste hedendaagse Japanse auteur is doordrenkt van Franse cultuur. Bij ons lijkt die opmerkelijk genoeg weg te kwijnen. Ondanks het feit dat Frankrijk het vakantieland bij uitstek blijft, lezen steeds minder mensen Franse schrijvers, beheerst slechts een minderheid de taal, kennen weinigen nog de geschiedenis van het land. Kortom, de gemiddelde Vlaming of Nederlander verliest gaandeweg het contact met de Franse traditie. Nee, u zult mij niet horen verkondigen dat Frankrijk het beloofde land is. Ik ben geen verstokte francofiele vendelzwaaier – zeker sinds ik het land als het ware in mijn bed heb liggen, leerde ik ook haar kleine kanten kennen – maar het is wel een evolutie die ik betreur.

De gemiddelde Vlaming of Nederlander verliest gaandeweg het contact met de Franse traditie.

Prille dertigers en zeker jongeren die bij de namen Charles Baudelaire, Émile Zola, George Sand, Barbara, Jacques Tati, Georges Brassens, Louis de Funès of Auguste Escoffier meer kunnen bedenken dan twee trefwoorden zijn dun gezaaid. Dat is spijtig, omdat er heel wat schoonheid en inzichten dreigen verloren te gaan. Jarenlang was ik een bevlogen pleitbezorger voor een cultuur die steeds meer in de verdrukking kwam. Na Chanson maakte mijn werk, dat aanvankelijk het Franse geschreven en later ook gezongen woord als onderwerp had, een belangrijke wending. Die werd al ingezet in het laatste boek, je kon er niet omheen: de geschiedenis drong zich in Chanson onweerstaanbaar op het voorplan. Vervolgens zegde ik de Franse literatuur (de pure verbeelding, zeg maar) adieu om me op het waarlijk gebeurde verleden te storten. Uiteraard bleef de Franse geschiedenis in Napoleon (2014) hogelijk aanwezig, maar bij De Bourgondiërs (2019) verschoof de focus duidelijk naar de Lage Landen, al kon ik ook dat epische verhaal niet vertellen zonder het uitgebreid over onze zuiderburen te hebben: om het onstaansverhaal van onze contreien te schrijven moet je nu eenmaal eerst een grote omweg langs Frankrijk maken. Toch zijn die geschiedkundige boeken duidelijk anders van opzet dan mijn eerste vier werken. Kreeg ik destijds de kroon van de francofilie al snel op mijn hoofd geplaatst, dan nam men nadien toch vooral de woorden historicus (wat ik officieel niet eens ben) of schrijver (allicht dichter bij de waarheid) in de mond. Ook al evolueerde de perceptie, het epitheton ‘francofiel’ speel ik allicht nooit meer kwijt en heb ik zonder twijfel te danken aan de vier boeken die nu in Mijn Frankrijk worden gebundeld. Ik dank De Bezige Bij dat ze het aandurft dit boekwerk van meer dan duizend bladzijden op de wereld los te laten, in een kloeke luxe-editie bovendien.

Tot slot nog even terug naar Murakami. De eeuwige Nobelprijs-kandidaat serveert zijn lezers in Hard-boiled Wonderland een bijzondere ontknoping. De hoofdpersonages weten dat ze nog maar vierentwintig uur te leven hebben. Ze bezinnen zich over hoe ze die tijd zullen invullen. De mannelijke held maakt een afspraak met de knappe bibliothecaresse die hij pas heeft ontmoet. Een hapje eten en vervolgens samen knus de eeuwigheid tegemoet reizen. Het is echter vooral de keuze van de vrouwelijke protagoniste die opzien baart. Zij trekt zich in alle eenzaamheid terug en… leest een roman van Balzac.

Beste lezers, laten we die doemenswaardige laatste dag niet afwachten en vanaf nu alle activiteiten van Murakami’s helden met Franse zwier combineren: reizen en kijken, eten en lezen, vrijen en dromen.

En waarom zouden we daar geen lied van Aznavour bij neuriën?

Bart Van Loo

Moorsele, zomer 2022

Ontdek de boeken van Bart Van Loo:

Mijn Frankrijk

Van Brel tot Balzac, van Château Pétrus tot Chateaubriand en van De Sade tot Brigitte Bardot – in Mijn Frankrijk is voor het eerst alles bijeengebracht wat Bart Van Loo over Frankrijk schreef in Chanson en de Frankrijktrilogie. In duizend-en-enige bladzijden gidst hij ons genereus en aanstekelijk door zijn Frankrijk, langs geschiedenis en muziek, reizen en lezen, eten en drinken, seks en erotiek. Vlot, erudiet en bevlogen. Helemaal à la Van Loo dus.

€ 49,99

De Bourgondiërs

Meesterverteller Bart Van Loo neemt de lezer op sleeptouw langs duizend jaar Europese geschiedenis. Zijn zoektocht voert hem naar het ontstaan van de Nederlanden in de vijftiende eeuw. En wat blijkt? De Lage Landen zijn een Bourgondische uitvinding.

De Bourgondiërs vertelt de geschiedenis van de vroege Nederlandse eenwording. Het is een wonderlijk relaas van ontbolsterende steden, ontwakend individualisme en uitstervende ridderidealen. Van schizofrene koningen, doortastende hertogen en geniale kunstenaars. Terwijl de Bourgondische hertogen met veldslagen, huwelijken en hervormingen de versnipperde Lage Landen tot één geheel smeedden, ontstonden onder hun impuls de onvergetelijke werken van Klaas Sluter, Jan van ... lees meer Eyck en Rogier van der Weyden.

Bart Van Loo’s even spannende als leerrijke verkenning van de middeleeuwen groeit gaandeweg uit tot een indrukwekkende cultuurgeschiedenis. Meeslepend en erudiet vertelt hij waar wij vandaan komen.

Een wervelend verhaal van brandstapels en banketten, pest en steekspelen, Jeanne d'Arc, Jan van Eyck, Filips de Goede en het Gulden Vlies. '‘Van Loo’s kracht is zijn enthousiaste verteltrant. In zijn boek zit een tv-serie van minstens vier seizoenen à la ‘The Crown, of een film als The Favorite over de verwikkelingen aan het Britse hof van Queen Anne.’' Vrij Nederland 'Liefhebbers van etymologie zullen genieten.' En route
'Van Loo vertelt je als een goede vriend over een historische reis vol opwindende gebeurtenissen die vaak een verrassende wending nemen.' Maison en France

€ 39,99

Napoleon

De Franse Revolutie en Napoleon: de twee verhalen uit de westerse geschiedenis die het meest tot de verbeelding spreken, in een bevattelijke en meeslepende vertelling.

Napoleon fascineert. Hij is een van de meest invloedrijke figuren uit de geschiedenis. Maar Napoleon roept ook enorm veel vragen op. Hoe kwam het dat een onbekende Corsicaan erin slaagde om de Franse bevolking ervan te overtuigen dat hij de man was op wie iedereen zat te wachten? Wie was de keizer die vechtend door Europa trok, miljoenen slachtoffers maakte en strandde in een drassige weide nabij Waterloo?
Bart Van Loo gaat op ... lees meer zoek naar de mens achter de mythe. Hij vindt antwoorden in de boeiende en uiterst woelige periode van de Franse Revolutie, toen de oude wereld verging en alles anders werd. De schaduw van die revolutie zou altijd over Napoleon blijven hangen.

€ 39,99

Boerenpsalm

‘Voel u gezegend, want in uw handen ligt een roman uit 1935 die jarenlang niet verkrijgbaar was, maar die tot de mooiste van de Nederlandse letteren behoort. Timmermans’ taal ademt grond, lucht en licht, en zijn zintuiglijke verrassingsmetaforen zijn minielektroshocks die de lezer bij de les houden. Ze zorgen voor een lach, verwondering, een kleine duizeling. En soms zijn ze zo mooi dat ik er een spel van maak ze in mijn gesprekken binnen te smokkelen. […] Het vitalisme van Boerenpsalm komt aanwaaien uit een onaangetast, verdwenen Vlaanderen. Mede daarom verschijnen Timmermans’ zinnen vandaag als een medicijn dat ons beetje ... lees meer bij beetje – consequent innemen tot de roman uit is – laat afkicken van het jachtige leven dat het onze is. Genereus schenkt het ons wat broodnodige aarding.’–BART VAN LOO

€ 29,99

Bart Van Loo

Schrijver en conferencier Bart Van Loo (1973) heeft zich de voorbije jaren ontwikkeld tot een zeldzaam dubbeltalent. In De wereld draait door slaagt de francofiel er telkens in om Matthijs van Nieuwkerk met open mond te laten luisteren en in het theater trekt hij volle zalen. Maar in de eerste plaats is Van Loo natuurlijk de auteur van de alom geprezen Frankrijktrilogie en van de besteller Chanson. Vriend en vijand moeten erkennen dat Van Loo een rasverteller is die bevlogenheid, humor en kennis van zaken als geen ander weet te combineren. In zijn nieuwste boek De Bourgondiërs is Bart Van Loo op het toppunt van zijn kunnen.